Raphaëlstichting

Herman* woont nog niet zo lang op een woonhuis voor mensen met NAH (Niet Aangeboren Hersenletsel) op Breidablick. In zijn werkzame leven runde hij met zijn vrouw een antroposofische zorgboerderij.

Op het woonhuis sluit hij zich het liefst af en zit daardoor veel op zijn kamer. Bij de maaltijden voegt hij zich wel bij de groep. En sinds groepsleider Nisvan het bomen-spreukenboek introduceerde, beleeft hij daar zicht- (en hoor)baar meer plezier aan.

Nisvan: “Ik merkte dat als Herman bezoek kreeg, dat hij als het ware een beetje ‘wakker’ werd, dat hij daardoor herinnnerd werd aan het leven vóórdat hij hier kwam wonen. Ik had van zijn vrouw ‘boomspreuken’ gekregen die zij bij de openingen op de zorgboerderij gebruikten en dacht: misschien dat die spreuken hem zouden kunnen helpen om hem wat meer te ‘wekken’.
Het leek me wel belangrijk om daarbij een vast ritme te gebruiken.

Gelukkig vonden mijn collega’s het ook een goed plan. We zijn ze vóór en ná elke maaltijd gaan lezen. Ik dacht ook: ik ga dat boekje mooi verzorgen. Ik heb het uitgeprint, de bladzijden een mooi kleurtje gegeven, hoeken afgesneden én geplastificeerd zodat het tegen een stootje kan. Het heeft ook een vaste plek in de ruimte zodat iedereen het kan vinden.

De eerste keer dat ik de spreuk aan tafel las, had ik hem niets van te voren verteld. Toen hij het hoorde, zag ik hem ineens opkijken. Hij herkende het meteen! Het hanteren van die spreuken heeft veel mooie kanten. Bijvoorbeeld dat Herman de spreuken mee ging opzeggen. Maar ook: andere bewoners lezen soms de spreuk voor en als zij een foutje maken, dan verbetert hij ze. Er staan ook hele mooie dingen in die spreuken. Over bomen natuurlijk, maar ook over metalen en planeten.

De woorden en zinnen leveren gespreksstof aan tafel op. Bij de donderdagspreuk over de Ahorn staat bijvoorbeeld de zin: “Zoek de momenten van rust.” Dan zeg ik: “Ja… dat is een goed idee om af en toe te doen.” En daar komt dan een reactie op. Van hem, of iemand anders aan tafel. Omdat Herman hovenier is geweest heeft hij veel verstand van bomen. Ik vraag hem er wel eens naar en dan vertelt hij er soms over. Dan komen de herinneringen weer bij hem op.
Ik heb hier een collega die hem al meer dan dertig jaar heel goed kent. Zij gebruikt die spreuken ook om te relateren aan dingen van vroeger. Mooi om te merken dat hij – nu we dit al een tijdje zo doen – de spreuk soms helemaal meezegt. Het rolt er zó uit. Terwijl, als je een geprekje met hem probeert te voeren, hij erg naar woorden moet zoeken, wat hem kan frustreren.

Ik heb dat boekje ook gemaakt om Herman hier thuis te laten voelen en denk wel dat het daar aan bijdraagt.”

* Herman heet in werkelijkheid anders.

Werkplaatsleider Ramon: “Je ziet in elk deel terug dat het een plak van een boom is.”

Een paar maanden geleden kwam er vanuit de vrijeschool in Bergen een verzoek bij zorgboerderij Novalishoeve (Texel) binnen voor meubilair voor een grote, nieuwe tuin. De robuuste vormen van het buitenmeubilair dat door Novalishoeve voor Staatsbosbeheer wordt gemaakt – met knoesten en gaten waardoor elke bank uniek is – vonden zij zeer passend bij de filosofie van de school.
Naast deze banken, vroegen zij ook om allerlei ander meubilair, zoals bijzettafels en picknicktafels.
Voor werkplaatsleider Ramon een mooie uitdaging.

Ramon laat de werkplaats zien, een overkapping die vastzit aan de grote stal van de boerderij. Planken en half gefabriceerde banken staan dicht op elkaar. Er is weinig ruimte. Het assembleren van de banken gebeurt voornamelijk buiten de overkapping, op het erf.
Ramon: “We hebben hier geen ‘full-time’ houtwerkplaats. Het maken van de banken gebeurt tussen andere bedrijvigheden, zoals het stalwerk en het koeienmelken, door. We maken ze voor particulieren en de locatie wordt bepaald door Staatsbosbeheer.
Staatsbosbeheer kwam aanvankelijk zelf met dit idee omdat zij niet meer de middelen hadden om oude bankjes te vervangen. In de lente, zomer en herfst, als de dieren buiten lopen is er minder werk op stal en sloot dit idee mooi aan. Het is begonnen met een stuk of 10 banken per jaar en dat heeft zich geleidelijk aan uitgebreid.”

Herinneringsbanken
“De banken plaatsen we zelf op mooie locaties op het eiland. Het zijn herinneringsbanken. Er zit ook een plaatje op, met een naam van een overledene bijvoorbeeld. Maar ook van een getrouwd stel. Of een hond… Het kan van alles zijn.
Voor onze cliënten is het bouwen van de bank al een mooie activiteit, maar het plaatsen maakt het heel bijzonder, zeker als de familie van de overledene daarbij aanwezig is.
We gaan er vaak ‘jubel-jubel’ naartoe, maar na de plaatsing zitten we heel stilletjes in de auto op weg terug naar de boerderij en zijn we de indrukken aan het verwerken.

Onze banken hebben zich in de tijd ontwikkeld. Het plan was eerst: een onderstel en rechttoe-rechtaan planken voor zitting en rugleuning.
Maar toen ik een keer de schaaldelen kreeg aangeleverd met bast en gaten en scheuren, dacht ik: ga ik dat er nu afzagen? Het is eigenlijk heel mooi!
En zo zijn deze wat robuuste banken – die allemaal van elkaar verschillen – ons handelsmerk geworden. Ze zijn ook steeds gewaagder geworden. Eerst dacht ik nog: zouden mensen een scheur of gat in een bank wel mooi vinden… Maar de reacties waren juist erg positief! Je ziet in elk deel terug dat het een plak van een boom is.
We maken het natuurlijk niet te gek. Ze zijn mooi geschuurd en alle randen voelen fijn aan, je kan er goed op zitten. Daar gaat het natuurlijk om.”

Wat voor hout gebruiken jullie ?
“Het hout komt van de rondhoutveiling. Iemand kiest daar voor ons mooie stammen acaciahout uit en die zaagt hij in delen. Officieel heet het ‘valse acacia’, beter bekend als robinia, een inlandse hardhoutsoort.
Het is ook echt duurzaam. De banken die er al jaren staan, zien er nog prachtig uit, al scheelt het natuurlijk wel of ze onder een boom staan of niet.”

En nu dus die bestelling van de Vrijeschool Bergen…
“Ja, dat is inderdaad een fikse uitbreiding van de productie. Door Stichting Oase (een organisatie die zich o.a. inzet voor natuurrijke tuinen, groene schoolpleinen en promotie en advies op gebied van speelnatuur, red.) zijn ze op ons spoor gekomen.
Het gaat om verschillende soorten banken, een hele grote, een ‘duo-zit’, picknickbanken, etc.”

Gaan jullie het halen?
“Het blijft natuurlijk altijd zoeken naar wat haalbaar is met onze bewoners. We hadden een heel productief clubje, maar dat is nu wat uit elkaar gevallen, en dan ligt de productie weer eventjes stil. Fijn dus dat we een langere periode de tijd hebben. Dat hebben we ook echt wel nodig.”

Als er meer opdrachten komen, moeten we gaan professionaliseren. Nu maken we het allemaal onder een overkapping, maar dan zou je moeten denken aan een degelijker werkplaats, met meer en professioneler gereedschap, zodat je een ‘productielijn’ kunt vormen.
Maar… deze bestelling gaat lukken, hoor!”

Novalishoeve is een biologisch (dynamisch) boerenbedrijf op Texel. Op zo’n 40 ha landbouwgrond telen wij vele gewassen. Er lopen ook melkkoeien, schapen, varkens en kippen. Het land en onze dieren geven ons natuurlijke ingrediënten; ze vormen de basis voor ambachtelijke producten. Alles wordt in de productieruimte vervaardigd, waar vakmanschap hoogtij viert. Het resultaat – van kaas tot brood en ijs – verkopen wij in onze winkel. Novalishoeve levert ook aan de retail, horeca en toeristische sector. Ondertussen staan de deuren wagenwijd open voor bezoekers. Texelaar en toerist zijn van harte welkom om een kijkje te nemen. Trotse medewerkers vertellen graag over het werk en leven op Novalishoeve.
Kijk voor meer informatie op: www.novalishoeve.nl

“De objectieve spiegel die je wordt voorgehouden is echt bedoeld om je als team beter te maken.”

Els is begeleider op een woongroep op Rozemarijn in Haarlem, waar jongeren met een ernstig meervoudige beperking wonen. Het team deed onlangs mee aan ‘Beelden uit de Praktijk’. Dit observatieonderzoek – waarbij de focus vooral ligt op de interactie tussen medewerker en zorgvrager –  is gebaseerd op ‘Beelden van Kwaliteit’ die door Prof. Hans Reinders is ontwikkeld. De Raphaëlstichting was bij de ontwikkeling hiervan nauw betrokken (zie de toelichting onderaan).
“Als je de observaties zo letterlijk in het verslag terugleest, denk je: fijn dat dat zo kan en dat die aandacht die we willen geven er in tijden van verhoogde werkdruk, toch niet onder lijdt.”

Was er een specifieke reden om aan Beelden uit de Praktijk mee te doen?
Els: “Niet echt. Het team zag het meedoen als een goede gelegenheid om een kwaliteitsslag te maken. Voor onszelf en voor de jongeren natuurlijk.
We hadden geen speciefieke vraag, maar waren gewoon benieuwd hoe er van buitenaf zou worden gekeken naar hoe het er bij ons aan toe gaat.
Degene die een viertal dagdelen bij ons is komen kijken was een lid van de werkgroep Beelden uit de Praktijk. Zij zat stil te observeren en te schrijven en stelde af en toe een vraag om een en ander te verduidelijken.
Dat is wel een aparte ervaring trouwens. In het begin heb je heel erg in de gaten dat iemand mee zit te kijken, maar op een gegeven moment vergeet je dat ook weer en ben je gewoon aan het werk zoals je dat altijd doet.”

Trots
“Het definitieve verslag – de beschreven beelden uit de praktijk dus – werd naar alle teamleden gestuurd. Wij hebben het onderling besproken. Grappig om te merken dat je jezelf in de beelden herkent, ook al worden de namen veranderd.
Het onderzoek kwam voor ons ook wel op een goed moment. We ervoeren het werk als behoorlijk pittig; er was wat onderbezetting en ziekte. Dan is het heel fijn om in het verslag te lezen dat we toch blijven doen wat we willen neerzetten.
Zo lazen we dat er gericht aandacht uitgaat naar de individuele jongere. En ook hoe er met hen gecommuniceerd wordt.

Een voorbeeldje. Ik las over mezelf terug dat toen ik ‘s ochtends op de kamer van één van de bewoners – die ik daarvoor al had verzorgd – terugkwam, zag dat hij inmiddels een filmpje op zijn iPad lag te kijken. En dat ik toen eerst aanklopte, mijn aanwezigheid kenbaar maakte en zei: “Ik zie dat je een filmpje aan het kijken bent. Ik zal je niet teveel storen; ondertussen zal ik je je medicatie geven.” Als je dat zo letterlijk terugleest, denk je: fijn dat dat zo kan en dat die aandacht in tijden dat er wat meer druk is, er toch niet onder lijdt.
Dat zagen we ook als rode lijn in de andere beschrijvingen. Daar waren we als team best trots op!

Na de bespreking met het team, volgde een bijeenkomst met een lid van de projectgroep Beelden uit de Praktijk, enkele medewerkers van andere locaties van de Raphaëlstichting en een ouder. Daar bespraken we sommige punten uit het verslag, bijvoorbeeld dat er duidelijk uit naar voren kwam dat – ondanks het feit dat onze jongeren niet verbaal kunnen communiceren – wij als medewerkers daar alert op zijn en de (non-verbale) communicatie die er wél is, goed oppakken.”

Meer wellness
“In grote lijnen was de boodschap: jullie zijn op de goede weg, versterk waar je mee bezig bent. Dat is natuurlijk wel leuk om te horen! Een aanbeveling was om het huis nog meer het huis van de jongeren te maken. Dat zit ‘m in kleine dingetjes. Voorheen konden mensen via een tussendeur bij ons binnenlopen. We hebben nu de oorspronkelijke buitendeur weer in ere hersteld. Je kan nu aanbellen als je binnen wilt komen. Zoals bij een ‘gewoon’ huis. Wij willen ook de badkamer (de plek waar deze jongeren het meest van genieten) gezelliger maken. Zodat er ook wat te voelen en te ruiken is. Het licht is sfeervoller, er zijn lekker grote handoeken. Meer ‘wellness’, minder functioneel.

In de agenda staat elke dag een naam van een jongere die, zoals wij dat noemen, ‘in het licht’ staat. We proberen dan te koken wat hij/zij lekker vindt, doen waar mogelijk een extra activiteit met die jongere, werken zoveel mogelijk aan de doelen en rapporteren daarop.
Er is al veel gedaan. We moeten het alleen nog in het verbeterplan zetten… dat waren we even vergeten. Na een half jaar wordt dit namelijk geëvalueerd.

Aanrader voor andere teams?

Zeker! Ook al zagen we er – toen het zover was – toch wat tegenop (je laat toch in je keukentje kijken). De objectieve spiegel die je wordt voorgehouden is echt bedoeld om je als team beter te maken. Daarom alleen al is het een waardevol instrument en zeker voor elk team aan te raden!”

* Beelden uit de Praktijk maakt zichtbaar wat er gebeurt tussen medewerker en zorgvrager in de dagelijkse praktijk op de eigen werkplek. Het brengt kwaliteit in beeld, daar waar het gebeurt.

Beelden uit de Praktijk is geïnspireerd op Beelden van Kwaliteit, een observatiemethode die is ontwikkeld door Professor Hans Reinders. De Raphaëlstichting is vanaf het eerste begin nauw bij de ontwikkeling hiervan betrokken geweest.
Beelden uit de Praktijk is een korter traject, waardoor meer teams de mogelijkheid hebben om deel te nemen.

Het observatieonderzoek van Beelden uit de Praktijk werkt als volgt. Naar aanleiding van een vraag vanuit een team, komt een speciaal opgeleide collega op een woongroep of werkplaats om te observeren. Niet om te beoordelen, maar om objectief situaties te beschrijven die het team laten zien hoe het in de praktijk gaat.
De beelden werken als een spiegel voor begeleiders en bieden de mogelijkheid om in de relatie tussen medewerker en zorgvragers de zorg te verbeteren.
De focus bij de observatie ligt vooral op de interactie, waarbij gekeken wordt naar de relatie, naar ontwikkeling en hoe er wordt ingegaan op eigen initiatief.

Voor meer informatie over Beelden uit de Praktijk, mail: beeldenuitdapraktijk@raphaelstichting.nl